ባና ወይም ዝተት እና በርኖስ የመንዞች ጥንታዊና ባህላዊ ልብስ ነው። በአሁኑ ጊዜ የመንዝ ማማ ፣ የመንዝ ላሎ ፣ የመንዝ ቀያ ፣ የመንዝ ጌራ ምድር ወረዳ እና የግሼ ወረዳ ያሉበት አካባቢ መንዝ በሚለው ጥቅል ስም ይጠራሉ፡፡ መንዞችም የበጎቻቸውን ጸጉር በመቁረጥ ወይም በመሸለት የሚወጣውን ጸጉር በመፍተል«ባና» ወይም«ዝተት» እና በርኖስ በመስፋት ለተለያዩ አገልግሎቶች ማለትም ለብርድ መከላከያ፣ በበዓላት ቦታ፣ በሀዘንና በአደባባይ ቦታ ይለብሱታል፡፡ ወንዶች«ዝተት» ወይም«ባና» እንዲሁም በርኖስ ሲለብሱ ሴቶች ደግሞ ዝተቱን ወይም ባናውን በመሸንሸን ከወገብ በታች እንደ ቀሚስ ይለብሱታል፡፡ ይህም«መላወሻ» ይባላል፡፡
አካባቢው ቀዝቀዝ ስለሚል አብዛኛው ህዝብ ይህን ቅዝቃዜ ለመቋቋም ሲል «ባና» ወይም «ዝተት» የሚባለውን ከበጎች ፀጉር በማሰራት ይለብሳል፡፡ በተመሳሳይ ደግሞ በርኖስ የጥንት አባቶች እና መኳንቶች የክብር እና የሀዘን ልብስ በመሆኑ በበዓላት ፣ በሰርግ እና ለየት ባሉ ስነ-ስርዓት ላይም ይለበሳል፡፡
እነዚህ የመንዝ ጥንታዊና ባህላዊ ልብሶች እንዴት ይዘጋጃሉ?
ከቅል ተክል ከጫፍ ያለው እንቡቶ አይነት ቅርፅ ተቀርፍፎ ይወጣና «ቅል አንገት» የሚል ስያሜ ያገኛል፡፡ «መታረሪያ» የምንለው ደግሞ ቀጭንና ጠንካራ ከወይራ ወይም ከቀጨሞ እንጨት ግማሽ ሜትር ርዝመት ያለው ከእስክርቢቶ ትንሽ ወፈር ያለ ሲሆን አገልግሎቱም ጅማቱን እና ደጋኑን በማያያዝ በቅል አንገቱ በሚወጣው ንዝረት አማካኝነት የሚነደፈውን ፀጉር በአግባቡ እንዲበተንና እንዲለሰልስ ማድረጊያ ነው፡፡ በዚህ መንገድ የተፋታው ፀጉር ይነደፋል፡፡ የተነደፈው ፀጉር በአመልማሎ መልክ እየተጠቀለለ በእንዝርት ይከረራል። ከዚያም ለዚህ በተዘጋጀው ከበድ ያለ እንዝርት አማካኝነት በወፍራሙ ይፈተልና ልቃቂት ይለቀቃል፡፡
በዚህ ሁኔታ ልቃቂቶች ከተጠራቀሙ በኋላ ሁለቱ በአንድ ላይ ይኮባሉ/ይጠቀለላሉ/፡፡ በተዘጋጀዉ እንዝርት አማካኝነት ወደ ቀኝ ተፈትሎ የነበረዉን በተቃራኒዉ ወደ ግራ ይከረራል፡፡ እንደዚህ ከተከረረ በኋላ ልቃቂት ይሆናል፤ የተከረረዉም ልቃቂት ይኮባል/ይጠቀለላል፡፡ በዚህ መንገድ የተደራዉ /የተኮበው ለሸማኔ ይሰጣል፡፡ የተዘጋጀዉ ፈትል በሸማኔ ከተሸመነ በኋላ ሲያልቅ ሽክሽክ የሚባል ስያሜ ያገኛል፡፡ ሸማኔዉም ሲሸምን የተለያዩ ቀለማትን እንዲይዝ ያደርገዋል፡፡
በርኖስ የሚሰራው መጀመሪያ ከጥቁር ሪዝ በግ ፀጉር ብቻ ተመርጦ ልክ እንደ ዝተት ወይም ባና አሰራር ከተዘጋጀ በኋላ ለበርኖስነት በሚያመች መንገድ ተቆርጦ በባህር ፣ አርብና የተለያዩ ቀለማት ባሉት ሀር ለአንገት ማስገቢያ በሚያመች መልኩ ተሰፍቶ ለአደባባይ፣ ለሀዘን ፣ ለደስታ እና ሙግት ጊዜ ይለበሳል፡፡ በሀዘን ጊዜ ባህር አርቡ ወደ ላይ ተገልብጦ ሲለበስ በግራ ትክሻ ላይ እንደሻኛ ቆሞ የሚታየው ቅርፅ ወደ ፊት እንዲተኛ ይደረጋል፡፡ በደስታ፣ በአደባባይና በሙግት የአለባበስ ጊዜ ወደ ፊት ተኝቶ የነበረው የበርኖስ ሾጣጣ ክፍል በትክሻ ቅርፅ እንዲቆም ይደረጋል፡፡ አንዳንዴም ከነጭ አቡጀዴ እጅ ጠባብ ፣ ጠባብ ሱሪ እና ጭራ ጋር አብሮ የሚለበስበት ስርዓት አለው፡፡
(ዘሪሁን ተፈራ ከሰሜን ሸዋ ዞን - መሃል ሜዳ ከተማ ኮሙኒኬሽን ፅህፈት ቤት)
