የመስቀል በዓል በጉራጌ ብሔረሰብ ያለው ማህበራዊ ፋይዳ
የመስቀል በዓል አጀማመር መሰረት የሆነው የእየሱስ ክርስቶስ መስቀል መገኘት ጋር የተያይዘ ሲሆን ከአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን ማለትም ከንግስት እሌኒ አገዛዝ ዘመን ጀምሮ እንደሚከበር የታሪክ ድርሳናት ያስረዳሉ፡፡ እየሱስ ክርስቶስ የተሰቀለበትን መስቀል በጠፋበት ወቅት የነበረችው ንግስት እሌኒ መስቀሉን ለመፈለግ በተነሳችበት ወቅት አንድ ባህታዊ ‹‹በራዕይ ተገልፆልኛል የእየሱስ ክርስቶስ መስቀል ለማግኘት ደመራ አስደምረሽ /እንጨት አስከምረሽ/ በእሳት ሲቀጣጠል ጭሱ መስቀሉ ወዳለበት ቦታ ይመራሻል ከዚያም በኃላ አስቆፍረሽ ታወጪዋለሽ» አላት፡፡ በተባለው መሠረት ንግስት እሌኒ መስቀሉን ፍለጋ ቁፋሮ መስከረም 17 ጀምራ ከ6-7 ወራት ፈጅቶ መጋቢት 10 መስቀሉ ተገኘ፡፡
በዚህ መሰረት መስቀሉ ከተገኘበት ጊዜ ጀምሮ በየዓመቱ መስከረም 17 ቀን የደመራ ስነ ስርዓት በማካሄድ ይዘከራል፡፡ ይህ ታላቅ በዓል በሁሉም የኢትዩጵያ ብሔር ብሄረሰቦችና ህዝቦች ባህል፣ አኗኗርና ወግ በተላበሰ መልኩ የሚከበር ቢሆንም የበዓሉ አከባበር ደረጃና የሚሰጠው ትኩረት ከቦታ ቦታ ይለያያል፡፡ በጉራጌ ብሔረሰብ ዘንድ በድምቀት ከሚያከብራቸው በዓላት መካከል ትልቁና ዋንኛው የመስቀል በዓል ነው፡፡
ከመስከረም 16 ጀምሮ እስከ ጥቅምት 5 ድረስ ባህለዊ የአዳብና ጨዋታ በተለያዩ የገበያ ስፍራዎችና የጋራ መሠብሠቢያ ቦታዎች በሚኖረው የዘፈንና ጭፈራ ትዕይንቶች በመሳተፍ ወጣት ወንዶችና ሴቶች ሎሚና ብርቱካን የሸንኮራ አገዳ በመለዋወጥ ጓደኛ የሚመርጡበትና መጻሂ ህይወታቸውን መሰረት የሚጥሉበትና የሚወስኑበት በዓል ነው፡፡ በአዲሱ ዓመት የሚሠሩ ስራዎች ተለይተው እንዴት መሠራት እንዳለባቸው የሚመከርበትና የሚታቀድበት በመሆኑ ማህበራዊ ፋይዳው እጅግ የላቀ ነው፡፡
በዚህ ወቅት የሥራ ክፍፍሉ በዕድሜና በፆታ እንደየ አቅሙና ችሎታው ይሠጣል፡፡ የልጆችና የወጣቶች ወንዶች የስራ ድርሻ ለመስቀል በዓል ዝግጅት የሚሆን ፍልጥ እንጨት ማዘጋጀት፤ አባወራዎች ለዕርድ የሚቀርቡ ሰንጋዎች ማድለብና ማዘጋጀት እና በመስቀል በዓል ወቅት ከብቶች የሚበሉትን የሳር ድርቆሽ የማዘጋጀትና ክልክል የሳር ቦታዎች መከለል እንዲሁም የተለያዩ ደረጃ ያላቸወ ቢላዋዎች ማዘጋጀት ናቸው፡፡ የወጣት ሴቶች የሰራ ድረሻ ደግሞ ቤት ማሳመር /የተለያዩ ቀለም ባላቸው አፈሮች ቤት መቀባት ሲሆን እማወራዎች በቅድሚያ እንሰት ፍቀው ያዘጋጃሉ፣ ጅባ ይሰራሉ /ይገዛሉ/ ለክትፎ ግብዓት የሆኑት እንደ ቂቤ፣ ሚጥሚጣ ያዘጋጃሉ፡፡ ከነሐሴ 12 /ከቡሄ/ ጀመሮ ዝግጅቱ እንደገና በአዱስ መልክ ተጠናክሮ ይከናወናል፡፡ ምክንያቱም መስቀል ደርሷልና ነው፡፡
ለምሳሌ የመስቀል ደመራ ይደመራል፣ ወጣት ወንዶች የመስቀል እንጨት ጫካ ሄደው መፍለጥና ማዘጋጀት የማጀምሩት ከቡሄ ጀምሮ እንደሆነና ሌሎች ማንኛውም ነገሮች ሁሉ በትጋትና ንቃት ይከናወናሉ፡፡ መስቀል በጉራጌ አስቀድሞ ሰፊ ቅድመ ዝግጅት ከተደረገበት በኃላ በዓሉ ከመስከረም 12 እስከ ጥቅምት 5 ድረስ ለበዓሉ ተብሎ የተዘጋጀ ባህላዊ ምግቦችና መጠጦች እየተጠቀሙ በታላቅ ደስታና ጭፈራ እንዲሁም ልዩ ልዩ ክንዋኔዎችን በማካሄድ የሚከበረ ሲሆን የቀናቶቹ ስያሜና የሚካሄዱ ትባራት እንደሚከተለው ይሆናል፡፡
መስከረም 13 ወሬት የኸና
በመስቀል በዓል ለምግብ ማቅረቢያነት የሚውሉ ቁሳቁሶች ከየግድግዳው የሚወርዱበት ቀን ነው፡፡ የቤት መገልገያ ቁሳቁሶች በጥንቃቄ ፀድተው እስከ ጥቅምት 5 ድረስ በምግብ ማቅረቢያነት ያገለግላሉ፡፡በተጨማሪያም ሁሉም ቤቱን አፅድቶ አዳዲስ ጅባዎች አነጣጥፎ መስቀልን ለማክበር ዝግጅት የሚጠናቀቅበት ዕለት ነው፡፡
መስከረም 14 ደንጌሳት /የዴጚያ እሳት(ይፍት)
ለሁሉም የቤተሰብ አባል በተዘጋጀለት የሸክላ ጣባት የጐመን ክትፎ የሚበላበት ቀን ነው፡፡ የዚህ ቀን ሙሉ ወጪ የሚሸፍኑት ሴቶች ናቸው፡፡ በዚህ ዕለት ማታ በየደጃፉ በልጆች የተደመሩ ዳመራዎች የሚቃጠሉበት ቀን ሲሆን በብሔረሰቡ አጠራር የዴጚያ ኧሳት (የባዮች ኧሳት ቀነ) ይባላል፡፡ ስለሆነም ዳመራው ሲቃጠል ጎረ ጎረ ፣ ጎረ ጎረ... እያሉ ፈጣሪን ለዚህ እለት ላደረስከን ብለው ሲያመሰግኑ ሴቶች ደግሞ በእልልታ ያደምቁታል፡፡
መስከረም 15 ወኸመያ /ጨርቆስ/ የእርድ ማይ/
በጉራጌ ብሔረሰብ ዘንድ ዋናው የመስቀል በዓል የሚከበርበት በእዚህ ዕለት ነው፡፡ በዕለቱም የአባወራዎች ተግባር ጐልቶ የሚታይበት ሆኖ እያንዳንዱ የቤተሰብ አባል ሁለትና ከዚያ በላይ በመሆን የደለበ ሰንጋ የሚያርድበት ዕለት ነው፡፡ በዚህ ዕለት ስጋውን ወንድየው እንዳስገባ ጥሬ ስጋ በቅቤ በመንከር (ጨፉየ) ቀጥሎም ተወዳጁ የጉራጌ ክትፎ ይበላል፡፡
መስከረም 16 ያባንዳ እሳት/ የጉርዝ እሳት
ዋናው መስቀልና ትልቁ /የአባቶች/ ዳመራ የሚበራበት ዕለት ሲሆን በአብዛኛው ሀይማኖታዊ ይዘት ይላበሳል፡፡ ወጣት ወንዶችና ሴቶች ቤተክርስቲያን ሄደው ባህላዊ ጭፈራ "አዳብና" የሚጨፍሩበትና ሀይማኖታዊ ሥርዓት የተከተለ ዳመራ የሚቃጠልበት ቀን ነው፡፡ ወጣቶቹ ከጭፈራ ቦታቸው ወደ ቤት ከተመለሱ በኃላ ወደ ማታ አካባቢ ዋናው ዳመራ በየአካባቢው ይቃጠላል፡፡ በዳመራው ስርም ባህላዊ ጭፈራ ይደምቃል፣ ይጠጣል፡፡ ከዚህ ሁነት በኃላ ሁሉም ወደ ቤቱ ገብቶ በተዘጋጀለት ጣባ ክትፎ ይበላል፡፡
መስከረም 17 ንቅ ባር/ የከሠል ማይ
ከለሊቱ 12 ሰዓት ጀምሮ በአንድ አጥቢያ የሚተዳደሩ ዕድርተኞች ዳመራ ወደ ተቃጠለበት ቦታ በመሰብሰብ ቃለ መሀላ በማስገባት አዲስ የአካባቢ ዳኛ የሚሾምበትና ያለፈው ርክክብ የሚያደርግበት፣ አዲስ የአባልነት ጥያቄ የሚቀርብበትና ምዘግባ የሚካሔድበት ዕለት ነው፡፡
መስከረም 18 የፊቃቆማይ
ሴት ልጃገረዶች የተለያዩ የሥፌት ጌጣ ጌጦች /ዕቃዎች/ ለማዘጋጀት የሚረዳ ሰንደዶ ለቀማ የሚጀመርበት ዕለት ሲሆን በየመንደሩ ልጃገረዶች ባህላዊ ዜማ እያዜሙ ሰንደዶ ለቀማ ያደርጋሉ፡፡
ከመስከረም 17 እስከ መስከረም 23 "የጀወጀ/ የጀወቸ"
አማትና አማች የመጠየቂያ ጊዜ ነው፡፡ ሴት ልጆች ለእናቶቻቸው የፀጉር ቅቤ ለአባቶቻቸው ባርኔጣና ጭራ ሲይዙ ባሎቻቸው ደግሞ ሙክት በመያዝ ይሄዳሉ፡፡ ራሳቸው የአብራካቸው ክፋይ የሆኑትም ልጆቻቸው በወላጆቻቸው የሚመረቁ ሲሆን በጠቅላላ አማቾቻቸው ዘንድ ትልቅ ክብርና ሞገስ ያጐናፅፏቸዋል፡፡
ባህለዊ የመስቀለ በዓል ጨዋታ “አዳብና”
አዳብና ከመስቀል በዓል ጋር ተያይዞ ከመስከረም 16 እስከ ጥቅምት 5 ባሉት ቀናት ውስጥ በተለያዩ የገበያ ቦታዎችና አቢያተ-ክርስቲያናት የሚከወን የወጣቶች ባህላዊ ጭፈራ ስነ- ስርዓት ነው፡፡ በዚህ ሰነ- ስርዓት ላይ በተለያዩ ምክንያቶች ከየትውልድ ቀዬያቸው ርቀው የቆዩ ዘመድ አዝማዶች፣ አብሮ አደጐች ተገናኝተው ናፍቆታቸው ይወጣሉ፡፡
ከዚህ በተጨማሪ ክብ እየሰሩ የሚዘፍኑ ወጣት ወንዶችና ሴቶች ዜማና ዳንኪራ በሚደምቀው በዚሁ የአዳብና ጭፈራ ወቅት የትዳር ጓደኛ የመምረጥ ስራ ይከናወናል፡፡ወንዱ ልጅ ለጭፈራ ከወጡት ኮረዳዎች መሀከል ቀልቡ ካረፈባት ልጅ የሎሚ ስጦታ በመስጠት /ወርውሮ/ በመምታት ለትዳር የምትሆነውን ልጅ በባህሉ መሠረት ያጫል፡፡ በአዳብና ከሚከወናወት የተለያዩ ባህለዊ ጨዋታዎች መካከል በወንዶች ብቻ የሚከወን የዝላይ ትዕይንትም አለ፡፡ሌላው የሙየቶች ክዋኔ ጥበብ አንዱ ነው፡፡ ሙየቶች ለአዳብና ጭፈራ ከሚወጣው የክዋኔው ታዳሚ ለየት ያለ ቋንቋ፣ ዜማና ዳንኪራ ያለው ክዋኔ ጥበብ የሚያቀርቡ ማህበረሠብ ሲሆኑ ወደ አናታቸው በአደይ አበባ የተሽቆጠቆጡ ልምጭ ይዘው መሪያቸውን እየተከተሉ ሲያዜሙና ሲጨፍሩ ይስተዋላሉ፡፡
በአጠቃላይ በመስቀል ወቅት የሚከናወኑ ባህላዊ መስተጋብሮችና ትዕይንት ለዞኑ ቱሪዝም እድገት ትልቅ ሀብት ነው፡፡ በዞኑ በአለም ቅርስነት ከተመዘገበው ጢያ ትክለ ድንጋይ ጀምሮ የጊቤ ሸለቆ ብሔራዊ ፖርክ፣ ጥንታዊና ታሪካዊ ገዳማትና መስጅዶች እንደሁም ውብና ማራኪ የሆኑ መልክአ ምድሮችን የያዘውን ጉራጌ ዞን የመጐብኘት አድል ይፈጥራል፡፡
